ایمان در حال سَکَرات و رفع حجاب غیبی بیفائده است
اصل وجود انسان، قابلیّت حرکت به سوی سعادت و یا وقوف در ویرانه شقاوت است. و بنابر این اصل، بهشت و جهنّمی که خداوند آفریده است، برای انسانی است که دارای اراده و اختیار باشد و بتواند استعداد خود را برای وصول به کمال خود به فعلیّت درآورد؛ یا به اختیار خود آنرا خراب و ضایع نموده و در مرداب شهوات و أوهام فرو برده و متعفّن گرداند.
بنابراین، تا زمانیکه انسان اختیار دارد، راه توبه و بازگشت دارد و ایمان او مؤثّر است و أعمال او صحیح است؛ ولی همین که راه اختیار بسته شد و انسان خود را در انتخاب یک طرف مضطرّ دید، دیگر در آن وقت تکلیف ساقط می گردد، و ایمانی که میآورد مُنتج نتیجه نبوده و برای کمال نفس انسان اثر مثبتی ندارد و نقشی را ایفاء نمینماید.
انسان در تمام طول مدّت عمر خود، اختیار دارد ایمان بیاورد یا نیاورد، اعمال صالح انجام دهد یا ندهد، درجاتی را طیّ کند و بسوی فعلیّت نیکو و بهشت گام بردارد یا در درکات جهل خود را محبوس و در غرائز و صفات بهیمیّه متوقّف و در جهنّم مخلّد بماند.
ولی در ساعت آخر عمر که در سکرات مرگ غوطه می خورد، و آن ساعت آخرین ساعت از ساعتهای دنیا و اوّلین ساعت از ساعتهای آخرت است، و در آن وقت که پرده از جلوی چشمان او برداشته شده و حقائق را با دیدگان ملکوتی خود میفهمد؛ اختیار از انسان سلب شده و دیگر ایمان او به خدا و پیمبران و روز پاداش، مفید فائده و مثمر ثمر نخواهد بود؛ چون ایمان اضطراری است و از تحت اختیار خارج، و توبه و بازگشت به خدا نیز قابل قبول نیست.
در این آیه شریفهای که در مطلع گفتار قرائت شد، و یکصد و پنجاه و هشتمین آیه از سورۀ أنعام (ششمین سورۀ قرآن کریم) است می فرماید:
چرا مردم ایمان نمیآورند و چرا عمل صالح انجام نمیدهند؟
با اینکه الآن دارای اختیار و اراده هستند.
آنها در انتظارند که فرشتگان از آسمان بیایند تا ایمان بیاورند، یا آنکه خدای تو به سوی آنان بیاید، یا این که بعضی از آیات غضب و علامات قهر خدا بر آنها ظاهر شود و سپس ایمان بیاورند؟!
در آن روزی که بعضی از آیات قهر و عذاب خدا از عالم غیب پدیدار گردد، دیگر ایمان آوردن برای کسانیکه سابقاً ایمان نیاوردهاند یا با ایمان خود عمل خیری انجام ندادهاند، مفید فائده نخواهد بود.
زیرا آن ایمان صوری و اضطراری بوده، آن ایمان بعد از درنَوردیدن دنیا و بقاء اختیار است، آن ایمان بعد از خراب بدن و درهم کوبیده شدن غرائز و فقدان اراده است.
آری، این مردم ایمان نمیآورند تا از عالم غیب چیزی را مشاهده نمایند؛ و در آنوقت که مشاهده کنند آن ایمان فائده ندارد؛ قُلِ انتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ. ای پیمبر به آنها بگو: شما منتظر باشید، ما هم منتظر خواهیم بود.
شما ایمان نیاورید و عمل صالح بجای نیاورید، و منتظر باشید که از عالم غیب چیزهائی را ببینید.
ما هم در انتظاریم که در آنوقتی که شما از عالم غیب چیزی را میبینید، ببینیم که شما خواهید فهمید آن ایمان به درد نمیخورد و دستی از شما نمیگیرد.( معاد شناسی علامه تهرانی)